Korupcja w Polsce: czy jest jej coraz mniej? CBA publikuje „Mapę korupcji 2016”

Korupcja niszczy gospodarkę, psuje wolny rynek i rujnuje zaufanie obywateli do instytucji publicznych. Panuje powszechna zgoda, że walka z nią powinna stanowić priorytet każdej ekipy rządzącej. Czy wraz z rozwojem gospodarczym zmniejsza się także skala korupcji?

Odpowiedzi na to pytanie warto poszukać w raportach publikowanych regularnie przez Centralne Biuro Antykorupcyjne. Pod koniec grudnia udostępniono najnowszą edycję „Mapy korupcji”, która dotyczy roku 2016. Raport powstał w oparciu o dane Biura oraz innych instytucji, w tym m.in. Ministerstwa Sprawiedliwości, Prokuratury Generalnej, Policji i Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego.

Korupcja – czym właściwie jest?

Powszechnie termin „korupcja” kojarzy nam się z łapówkarstwem. Jest on jednak znacznie szerszy, o czym przypomina rządowy portal edukacyjny Antykorupcja.gov:

W rzeczywistości jest to bardziej złożony proceder. Może być to zawłaszczenie majątku publicznego, na przykład powieszenie na ścianie prywatnego domu drogocennego obrazu z publicznego muzeum. Albo jeżdżenie służbowym samochodem na prywatne wakacje. Lekarz, który każe sobie zapłacić za przyjęcie pacjenta do szpitala. Urzędnik, który czeka na prezent w zamian za szybsze rozpatrzenie sprawy. […] Nasza firma może starać się o dotację, zamówienie publiczne, czy komercyjne, żeby je zdobyć staramy się nieformalnie dotrzeć do informacji jakie oferty złożyli inni oferenci, żeby dać lepsze warunki – korupcja występuje więc także w sferze życia gospodarczego.

Dalej czytamy, że do najczęściej spotykanych działań o charakterze korupcyjnym zaliczamy: przekupstwo, wykorzystywanie środków publicznych do celów prywatnych, płatną protekcję, handel wpływami, nieprawidłowości dotyczące zamówień publicznych, uchylanie się od obowiązków celnych i podatkowych, bezprawne dysponowanie majątkiem publicznym, faworyzowanie, nepotyzm i kumoterstwo.

Jak widać, trochę tego jest. Łatwo sobie wyobrazić, że częste występowanie wymienionych zjawisk może być opłakane w skutkach. Kraje ogarnięte korupcją doświadczają licznych problemów, w tym spowolnienia wzrostu gospodarczego, spadku zaufania do instytucji publicznych oraz utraty poczucia bezpieczeństwa obywateli. „Na korupcji tracimy więc wszyscy” – konkluduje Antykorupcja.gov.

Skala korupcji w Polsce

Jak wynika z „Mapy korupcji 2016”, w 2016 roku w Krajowym Centrum Informacji Kryminalnych odnotowano prawie 26 tys. przestępstw o charakterze korupcyjnym.

Na pierwszy rzut oka widać, że w latach 2015 i 2016 zaobserwowano znaczący wzrost takich przestępstw. Wynika on jednak z włączenia do statystyk przestępstw z art. 271 §3 Kodeksu karnego, który mówi o odpowiedzialności karnej za poświadczenie nieprawdy w celu uzyskania korzyści majątkowej lub osobistej. W 2016 roku przypadki te stanowiły aż 67% wszystkich odnotowanych przestępstw o charakterze korupcyjnym.

Z danych możemy również wyciągnąć wniosek o wzroście skuteczności organów ścigania. W znacznej mierze to zasługa Policji, która dokonała rejestracji aż 98% podobnych przestępstw. Poza wspomnianym artykułem 271 Kk, w 2016 roku najwięcej przypadków (prawie 4,5 tys.) dotyczyło przyjmowania korzyści majątkowych w związku z pełnieniem funkcji publicznej. Tych konkretnych przestępstw odnotowano dwukrotnie więcej niż w poprzednich 2 latach. Znacznie spadła natomiast liczba zaobserwowanych przypadków działania na szkodę interesu publicznego w związku z niedopełnieniem obowiązków lub przekroczeniem uprawnień. Z roku na rok rośnie liczba osób skazanych prawomocnym wyrokiem za przestępstwa o charakterze korupcyjnym. W 2014 roku było ich 2261, w 2015 ponad 2400, a w 2016 – już 2623.

Korupcja w Polsce na tle reszty świata

Warto sprawdzić, jak Polska wygląda w tej dziedzinie na tle innych krajów. Organizacja Transparency International co roku publikuje raport dotyczący korupcji na świecie, opracowany na podstawie danych takich instytucji jak Bank Światowy czy Światowe Forum Ekonomiczne.

Ostatni raport, podobnie jak „Mapa korupcji”, dotyczy 2016 roku. Zajmujemy w nim 29. lokatę na 176 państw ex aequo z Portugalią. Przyznano nam 62 punkty w 100-punktowej skali (im wyższy wynik, tym mniej problemów z korupcją).

Pozytywny akcent: nasz wynik znacznie przewyższa światową średnią (43). Wyprzedzamy kilka krajów UE, m.in. Hiszpanię, Czechy, Węgry, Włochy, Grecję i Bułgarię. W perspektywie 10 lat zanotowaliśmy awans aż o 32 pozycje.

Generalnie czołówkę rankingu zdominowały kraje Europy. Otwiera go Dania (90), miejsca 3. i 4. okupują Finowie i Szwedzi, a na 6. miejscu uplasowali się Norwegowie. W sumie w pierwszej 10-tce jest aż 8 państw europejskich. Ostatnie pozycje należą do Syrii, Korei Północnej, Sudanu Południowego i Somalii.

Polacy o korupcji

Skoro – jak zaznacza Antykorupcja.gov – na korupcji tracimy wszyscy, oddajmy głos samym Polakom i przyjrzyjmy się badaniom opinii społecznej.

Z przeprowadzonego w maju ubiegłego roku badania CBOS-u wynika, że 76% Polaków uważa korupcję za „duży problem społeczny”. Dużo? Tak, choć to i tak najniższy wynik od 1991 roku. W ostatnich latach przekonanych o dużej skali korupcji było nawet 87% badanych.

Ankietowani stwierdzili, że do przypadków korupcji najczęściej dochodzi w polityce (48%), w służbie zdrowia (38%) oraz w wymiarze sprawiedliwości (32%). CBOS odnotował jednak wyraźny spadek przekonania o korupcji panującej we wspomnianych obszarach – o 14 p.p. w przypadku polityków i 15 p.p. w dziedzinie ochrony zdrowia.

Ciekawych danych dostarcza badanie przeprowadzone miesiąc później. Tym razem ankietowanych zapytano o ich osobiste doświadczenia związane z korupcją, szczególnie łapownictwem. W ciągu ostatnich kilkunastu lat znacznie zmniejszył się odsetek badanych, przyznających, że zna osobę biorącą łapówki (z 29% w 2000 r. do 10% w roku 2017). W tym samym czasie spadła także liczba osób, które przyznały się do wręczenia łapówek (z 14% do 6%).

Mimo to, zdaniem Polaków poziom korupcji utrzymuje się raczej na stałym poziomie (43%). Poprawę sytuacji dostrzega 21% badanych, zaś 17% uważa, że problem z korupcją jest coraz większy.

Jest coraz lepiej, ale…

Z lektury powyższych raportów i badań można wyciągnąć wniosek, że skala korupcji w Polsce powoli się zmniejsza. Wciąż pozostaje ona jednak ogromnym problemem społecznym, o czym świadczy nie tylko liczba przypadków przestępstw, ale przede wszystkim subiektywne odczucia Polaków. Jeśli 3 na 4 z nas rzeczywiście ma poczucie, że państwo jest skażone korupcją, to musi to znajdować odzwierciedlenie w niskim poziomie zaufania obywateli do jego organów.