Jaka jest i jak zmienia się polska rodzina? Przyglądamy się wnioskom z badań CBOS

Znaczenie w społeczeństwie jego podstawowej komórki, czyli rodziny, jest niebagatelne. W ostatnich miesiącach CBOS opublikował wnioski z kilku badań, które pozwalają na stworzenie całkiem szczegółowego obrazu typowej polskiej rodziny.

Komunikaty z badań, po które sięgniemy, zostały opublikowane w okresie od lutego do kwietnia 2019 r. Mowa o następujących opracowaniach:

• „Rodzina – jej znaczenie i rozumienie”
• „Alternatywne modele życia rodzinnego w ocenie społecznej”
• „Preferowane i realizowane modele życia rodzinnego”
• „Więzi rodzinne”

Oczywiście przyjrzymy się wyłącznie najważniejszym – naszym zdaniem – wnioskom z badań. Zachęcamy Was jednak do zapoznania się z całością opracowań.

Rodzina to podstawa

Jak wynika z badań CBOS, aż 80% Polaków uważa szczęście rodzinne za jedną z ważniejszych (o ile nie najważniejszą) wartości w swoim życiu. Ten odsetek pozostaje praktycznie niezmienny od co najmniej 11 lat (78% w 2008 r.).

O tym, jak bardzo istotne jest dla Polaków dobro rodziny, niech świadczy fakt, że drugie na liście „zachowanie dobrego zdrowia” wskazało jako istotne tylko 55% ankietowanych.

To jednak nie wszystko. Niemal 9 na 10 badanych uważa, że „człowiekowi potrzebna jest rodzina, żeby rzeczywiście był szczęśliwy”.

Czym jest rodzina?

Odpowiadając na to pytanie, moglibyśmy przytoczyć jedną z wielu socjologicznych definicji. Nie o to nam jednak chodzi. Oddajmy głos badanym w ankiecie CBOS.

Zapytani o to, „jaki rodzaj związku między ludźmi uznaliby za rodzinę”, w przypadku małżeństwa z dziećmi niemal 100% ankietowanych odpowiedziało twierdząco. Nieco mniej (91%) uznaje za rodzinę ojca lub matkę samotnie wychowujących dzieci. Ankietowani w znacznej większości (ok. 80%) są również skłonni określić mianem rodziny osoby pozostające w nieformalnym związku, które wychowują dzieci.

Zdania były najbardziej podzielone w przypadku bezdzietnych małżeństw i konkubinatów. O ile małżeństwo bez dzieci za rodzinę uznaje jeszcze większość badanych (65%), o tyle nieformalny związek osób niewychowujących dzieci „rodziną” nazywa niespełna jedna trzecia Polaków.

CBOS zapytał też o podejście do par homoseksualnych. Tylko co czwarty Polak uznaje za rodzinę parę homoseksualną wychowującą dzieci, natomiast parę bezdzietną – 13%. To i tak więcej, niż jeszcze kilkanaście lat temu, gdy wartości twierdzących odpowiedzi wynosiły tu odpowiednio 9% i 6%.

W jakich rodzinach żyją Polacy?

Połowa badanych zadeklarowała życie w małej rodzinie (rodzice + dzieci). Wciąż całkiem popularny jest też wielopokoleniowy model rodziny (dziadkowie + rodzice + dzieci), w którym funkcjonuje co piąty z nas. Bezdzietne małżeństwa stanowią 11% rodzin, niemal tyle samo, co osoby żyjące samotnie.

Małżeństwo? Może poczekać

Autorzy badań nie omieszkali zapytać ankietowanych o ocenę przemian, które nastąpiły w ciągu ostatnich dekad w kwestii modelu i podejścia do rodziny.

Od 11 lat na zbliżonym poziomie utrzymuje się społeczna akceptacja dla – coraz powszechniejszego – odkładania decyzji o ślubie lub całkowitej rezygnacji z zawierania małżeństwa. 6 na 10 ankietowanych akceptuje to zjawisko, a przeciwnego zdania jest jedna trzecia badanych.

Wśród domniemanych przyczyn odwlekania przez Polaków decyzji o małżeństwie badani wskazują głównie chęć życia w wolności i bez zobowiązań, trudności w znalezieniu kandydata/kandydatki na małżonka, niechęć przed posiadaniem dzieci i obawy przed obowiązkami rodzicielskimi. Nieco rzadziej badani dopatrywali się też obaw przed pogorszeniem sytuacji materialnej.

Dzieci? Najlepiej dwoje

W kontekście niezbyt optymistycznych prognoz demograficznych dla Polski ciekawa jest odpowiedź badanych na pytanie o preferowaną liczbę posiadanych dzieci.

Okazuje się, że gdyby deklaracje ankietowanych zostały urzeczywistnione, nie mielibyśmy prawdopodobnie żadnych powodów do zmartwień o zastępowalność pokoleń. Tylko dwie osoby na sto nie chciałyby mieć nigdy dzieci, a kolejne sześć wolałoby się ograniczyć do jednego potomka. Niemal połowa badanych chciałaby mieć za to dwie pociechy, a prawie 30% – trójkę. Całkiem sporo, bo aż 11%, zadeklarowało chęć posiadania czwórki i więcej dzieci.

Tymczasem w momencie przeprowadzenia badania niemal jedna czwarta ankietowanych była bezdzietna, jedna piąta miała jedno dziecko, a dwójkę – 35%. Osób z trójką i większą liczbą potomstwa było nieco ponad 20%.

W badaniu dotyczącym modeli życia rodzinnego odbijają się ogólne przemiany widoczne w życiu społecznym. Potwierdza się opóźnianie momentu urodzenia pierwszego dziecka, a w konsekwencji również kolejnych. W długim trendzie widać, że coraz mniej osób za idealne rozwiązanie uważa posiadanie jednego dziecka, rośnie natomiast udział tych, które chciałyby mieć ich troje. […] Zmienia się natomiast postrzeganie idealnego modelu – coraz częściej i chętniej Polacy tworzą rodziny wielopokoleniowe. Jest to też model, którego dotyczą największe rozbieżności między realizowanym a preferowanym typem rodziny

– zauważa Marta Bożewicz, autorka opracowania.

Więzi rodzinne wciąż silne

CBOS zwrócił też uwagę, że w ostatnich latach nastąpiła niewielka intensyfikacja kontaktów badanych z rodzicami, dorosłymi dziećmi oraz z dziadkami. Spotkania z nimi w przypadku większości ankietowanych mają miejsce przynajmniej raz w tygodniu. Nieco rzadziej niż jeszcze kilka lat temu spotykamy się natomiast ze swoim rodzeństwem, dalszymi krewnymi i krewnymi współmałżonka. Ogólnie rzecz biorąc, relacje rodzinne są jednak wciąż silne.

Więzi rodzinne w Polsce cechują się dużą siłą i stabilnością. Wpływa na to nie tylko terytorialna koncentracja, która jest charakterystyczna dla większości rodzin w naszym kraju, ale również powiązana z tym, utrzymująca się na wysokim poziomie częstotliwość spotkań z bliskimi oraz skala zażyłych, przyjacielskich relacji między krewnymi

– podsumowuje opracowanie Michał Feliksiak.

I to właśnie wspomniana stabilność więzi zdaje się w największym stopniu charakteryzować podejście Polaków do rodziny. Pomimo pewnych zmian, związanych chociażby z coraz późniejszym zawieraniem małżeństw lub wręcz całkowitą rezygnacją z formalizowania związku, relacje w polskich rodzinach są niezmiennie trwałe.